Büyükbaş-Küçükbaş Hayvan Varlığı ve Süt Üretimi: Mevcut Durumu (Türkiye – İzmir)

Giriş

Tarih boyunca beslenme ihtiyacımızın giderilmesinde hayvansal kaynaklı besinler önemli bir yer tutmuştur. Göçebe hayatın terki ve yerleşik hayata geçişle birlikte toprağın işlenmeye başlanması hayvancılığın gelişmesi pozitif etki etmiştir. Bunla beraber ticari hayatın başlamasıyla beraber hayvancılık daha da önem kazanarak nüfusun önemli bir kısmının geçim kaynağını oluşturmuştur. Süt sektörü de hayvancılık sektörünün gelişmesine paralel olarak gelişmiş olup süt ürünleri üreticiliğinin başlamasıyla süt sektörü doğmuştur.

Bugün, dünyada olduğu gibi ülkemizde de hayvansal ürünlere olan talep nüfus artışına paralel bir şekilde artmaktadır. Et, süt ve yumurta, toplumun yeterli ve dengeli beslenmesinde vazgeçilmez besin kaynakları olmakla beraber, hayvansal üretimden elde edilen deri, yün, bağırsak vb. sayısız yan ürünler, gıda sanayi, tekstil, tıp ve kozmetik sektörleri gibi birçok ana ve yan dalın alternatifsiz hammadde kaynağı olmuştur.

Bir başka açıdan gelişmiş ülkelerin gelişme süreçlerinin ilk aşamaları incelendiğinde; bu ülkelerin kalkınma yolunda ki birincil sektörünün sanayi ve hizmetler sektörü yerine tarım ve hayvancılık sektörü olduğu gözlenmektedir. Bunun temel nedeni yüksek katma değerli mal ve hizmet üretiminin ihtiyacı olan hammadde kaynağının yine tarım ve hayvancılık sektöründen elde ediliyor olmasıdır.  

Mevcut Durum

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de nüfus artışına paralel olarak hayvan varlığı da artış göstermiştir. Tarım ve Gıda Örgütü’nün (FAO) 2013 yılı verilerine göre dünya genelinde yaklaşık 1,5 milyar büyükbaş ve 2 milyar küçükbaş hayvan varlığı mevcut olup toplam süt üretimi 768 milyon tona ulaşmıştır.

Bugün, büyükbaş hayvan varlığının %41’i Asya, %30’u Amerika, %19’u Afrika ve %7,4’ü Avrupa kıtasında bulunmaktadır. Küçükbaş hayvan varlığının kıtalara göre dağılımı ise %50,6 Asya, %31 Afrika, %6,8 Avrupa ve %5,7 Amerika şeklindedir. Toplanan sütün %38’i Asya, %28’i Avrupa ve %24’ü Amerika’dan karşılanmaktadır. Ülkemizde ve İzmir ilinde büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı ile süt üretimindeki gelişmeler aşağıdaki tablolarda belirtilmektedir.

TUİK verilerine göre büyükbaş hayvan varlığı son 2014 yılında 2009 yılına göre 3,4 milyon baş artış göstermiştir. Ancak bu artışta ithalatın önemli bir payı bulunmaktadır. Türkiye, ithalatın önemli bir kısmını Amerika Birleşik Devletleri ve Avusturalya’da yapmaktadır. Buna karşın tablodan da görüleceği üzere yerli sığır varlığın son altı yılda yaklaşık 600 bin baş azalma görülüştür.

İzmir ilinde büyükbaş hayvan varlığı da artış göstermiş olup yine ülkeye paralel olarak en büyük artış kültür sığırlarında görülmüştür. İzmir’in yıllık büyükbaş hayvan varlığının ortalama 500 bin baş olduğu görülmektedir.

Ülkemizde küçükbaş hayvan sayısındaki artış, büyükbaş hayvan sayısındaki artışa oranla daha fazladır. 2009 yılında yaklaşık 27 milyon olan küçükbaş hayvan varlığı bugün 14,4 milyon baş artarak 41,4 milyon başa ulaşmıştır. Tablo 3’den görüleceği üzere en çok koyun varlığı yerli cinsi olup 2014 yılında 29 milyon baş sayıya ulaşmıştır.

Yine İzmir ilindeki küçükbaş hayvan varlığında ki artış ülke artışına paralel seyretmiştir. Tablo 4’teki veriler incelendiğinde İzmir’de hayvancılık sektöründe keçiciliğin önemli bir yeri olduğu anlaşılmaktadır. Bununla beraber tiftik keçisi sayısında önemli bir düşüş olduğu da görülmektedir.

Tablo 5 ve 7’den anlaşılacağı üzere ülkemizde 2014 yılında yaklaşık 18,5 milyon ton süt üretimi gerçekleşmiştir. Üretilen toplam sütün %91’i büyükbaş hayvanlardan elde edilmiştir. Büyükbaş süt üretiminde sığır, küçükbaş süt üretimde ise koyun ve keçi önemli bir yer tutmaktadır.

İzmir, süt üretimi açısından önemli bir ildir. Türkiye toplam süt üretiminin yaklaşık %5’i İzmir’den karşılanmaktadır.

Küçükbaş hayvancılık sektörü, büyükbaş hayvancılığına kıyasla, hem ülkemiz hem de ilimiz İzmir’de daha geniş bir pazara sahiptir. Buna bağlı olarak Batılı ülkelere kıyasla ülkemizde küçükbaş hayvan varlığı daha fazladır.

İzmir’in büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı ile süt üretimin Türkiye ile karşılaştırması aşağıdaki grafiklerde belirtilmektedir. Grafiklerden de anlaşılacağı üzere Türkiye’deki hayvan varlığının yaklaşık yüzde 4’ü ve süt üretiminin yaklaşık yüzde 5’i İzmir’den karşılanmaktadır.

Sonuç

Ülkemizde ve ilimiz İzmir’de büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık ile süt sektörü, gerek ekonomik açıdan gerekse ilin gıda gereksiniminin karşılanması açısından vazgeçilmez sektörlerdendir. Yarattığı katma değer ile ülke ve il ekonomisine önemli katkılar sağlarken il nüfusunun dengeli ve yeterli beslenmesine de önemli katkıları vardır. Nitekim tarım sektöründe olduğu gibi hayvancılık ve buna bağlı olarak süt sektöründe de hem üretim hem de pazarlama safhalarında bazı önemli problemler ile karşılaşılmaktadır. Bu problemlerden en önemlilerini şu şekilde özetlemek mümkündür.

-Her üretim dalında olduğu gibi hayvancılıkta da girdi maliyetleri oldukça yüksektir ve günden güne de artmaktadır. Yüksek girdi maliyeti kırmızı et fiyatına yansıdığı gibi süt fiyatına da doğrudan yansımaktadır.

-Hayvan sağlığı, hayvan hareketlerinin kontrolü, hijyen ve kaliteye ilişkin sorunların önüne geçilmek için yapılan çalışmalar oluşturulan mevzuatın ötesine geçememektedir.

-Türkiye’de hayvancılık sektörünün temel ve en önemli sorunlarından biride kuşkusuz genetik materyal ve damızlık üretimi ile hayvan başına verim düzeylerinin artırılmasına yönelik ıslah faaliyetlerinin yetersiz olmasıdır. Ülkemizde gerek et gerekse süt verimi birçok ülkeye kıyasla düşüktür.

-Yine birçok alanda olduğu gibi örgütlenme, koordinasyon yetersizliği ve yönetsel sorunlar sektörün gelişimini tıkayan problemlerden biridir.

Geri dön