Pandemi Dönemi ve Küresel Gıda Fiyatları / Üçüncü Bölüm
Merhaba değerli dostlar,
Son iki yazımda pandemi döneminde küresel ve yurtiçi gıda fiyatlarında yaşanan gelişmelere ve bunun tüketici harcamaları üzerindeki etkilerine genel olarak değinmiştim. Bu yazımda tahıl grubu ürünlerle başlamak üzere gelecek birkaç yazımda bazı tarımsal ürünlerin yurtiçi fiyat gelişmelerine, yurtdışı fiyatlar ve iç piyasadaki durumu dakapsayacak şekilde ve rakamsal verilerle biraz daha detaylı olarak ele almak istiyorum.
Tahıl grubu ürünlerde 2019 yılındaki toplam 34,4 milyon ton üretim ile dünyanın 16’ncı büyük üreticisiyiz. Buğday üretimimiz yurtiçi tüketimi karşılıyor. Ancak aynı zamanda Türkiye dünya buğday unu ihracatının yüzde 25’ini gerçekleştirdiği için buğday ithalatı bir zorunluluk olarak ortaya çıkıyor. 2020 yılı üretim rakamlarıyla arpada yüzde 95 oranında kendi kendimize yeter durumdayken, mısır ve pirinçte ise yeterliliğimiz yüzde 70 seviyelerinde. Bu nedenle tahıl fiyatları yurtiçi arz-talep miktarı, döviz kurlarından olduğu kadar dünyafiyatlarından da doğrudan etkileniyor.
2020 yılında dünya buğday fiyatları ocak ayında 240 dolar/ton seviyelerindeyken daha önceki yazılarımda değindiğim pandeminin birinci döneminde yaşanan ticaretin yavaşlaması ve talep daralması nedeniyle 2020’nin haziran ayında 200 dolar/ton seviyelerine kadar geriledi. Ancak bu dönemden sonra kısmen normalleşmenin başlaması, başta Çin kaynaklı olmak üzere artan talep, ülkelerin stoklarını korumak ve/veya artırmak istemeleri, ardından da Rusya’nın ihracata vergi uygulayacağını açıklaması ile dünya buğday fiyatları hızlı bir artışa geçti. 2021 ocak ayının sonunda da 280 dolar/ton seviyelerine yükseldi. Farklı buğday çeşitlerine göre fiyatlarda farklılık olsa da genel fiyat trendi benzer şekilde oluştu. Ağırlıklı olarak Rusya’dan yaptığımız ithalatın ortalama fiyatı da 2020 ve 2021 ocak aylarında sırasıyla 1,51 liradan 2,12 liraya çıktı. Ortalama fiyat artışının yüzde 24’lük kısmının kur artışından, geri kalan yüzde 16’lık kısmının ise artan dünya fiyatlarından kaynaklandığını söyleyebiliriz. Bu durum yurtiçi fiyatlarda da benzer bir seyir izledi. 2020’nin ocak ayında 1,70 lira olan kırmızı sert buğday fiyatı 2021’nin aynı ayında 2,26 seviyelerine geldi. Yurtdışı ve yurtiçi toptan buğday fiyatlarında yaşanan bu gelişme, tüketicilerin un ve makarna alım fiyatlarında da etkisini gösterdi. Son bir yılda perakende un fiyatları yüzde 32, makarna fiyatları ise yüzde 21 arttı. Üstelik buğday piyasalarında yaşanan bu gelişme hem dünyada hem de ülkemizde üretimin yani ürün arzının bir önceki yıla artmasına rağmen yaşandı.
Bir diğer önemli tahıl olan mısır fiyatlarındaki gelişmeler de benzer bir seyir izledi. Ocak 2020’de 171 dolar/ton olan dünya mısır fiyatları, 21 Şubat 2021 itibariyle yüzde 47’lik artış ile 252 dolar/tona ulaştı. Üstelik bu artışın çok önemli bir bölümü son üç ayda gerçekleşti.
Uluslararası mısır fiyatlarındaki artışta ABD'de beklenenden daha düşük üretim ve stok tahminleri ile Çin tarafından yapılan önemli alımlar, Güney Amerika'daki kuraklıkla ilgili endişeler ve Arjantin'de mısır ihracat kayıtlarının geçici olarak askıya alınması etkili oldu. Yurtiçi fiyatlarda ise 1,2 lira seviyelerinden başlayan süreç şubat ayında 1,76 lira noktasına vardı. Artış miktarı Rusya, Ukrayna ve Romanya’dan yapılan ithalat fiyatlarında da hissedildi. Pandemi öncesi dönemde, tam olarak 2020 yılının ocak ayında tonu 180 dolar olan ortalama ithalat fiyatı, geçtiğimiz aralık ayında yüzde 39 artış ile 250 dolara kadar yükseldi. Kurdaki artışında etkisi ile ithalat fiyatları Türk Lirası bazında ise yüzde 83’e ulaştı.
Üretiminde önemli bir değişiklik beklenmemesine rağmen özellikle Afrika’da artan talebe bağlı olarak dünya pirinç fiyatları pandemi öncesine göre yüzde 21 artarak 450 dolar/ton seviyelerinden 545 dolar/ton seviyelerine çıktı. Ülkemizde de toptan 6,9 lira olan baldo pirinç fiyatları 19 Şubat 2021 itibariyle 9,5 lirayı buldu. Yurtiçi üretimin yeterlilik oranı yüzde 70 seviyelerinde olan ve ortalama 250 bin tondaki çeltik ve pirinç ithalatı 2020 yılında 340 bin tona yaklaştı. Bu artışta pandemi nedeniyle yürürlüğe konan 100 bin ton çeltik ithalatı için yüzde 0 gümrük vergisinin de etkisi oldu. Ocak 2020’de ton başına 380 dolar olan ortalama pirinç ithalat fiyatı, yüzde 35 oranında artış ile Aralık 2020’de 520 dolara yükseldi. Söz konusu fiyat artışları benzer oranda tüketici fiyatlarına da yansıdı ve pandemi öncesinde 9,7 lira olan perakende pirinç fiyatları 2021 yılının ocak ayında 12,8 liraya çıktı.
Tahıl grubu ürünlerin toplam gıda tüketimi içerisinde payı ekonomik açıdan az gelişmiş ülkelerde daha yüksek. Dolayısıyla bu ürün grubunun fiyatlarındaki artış dünyadaki açlık ve yetersiz beslenme sorunu ile doğrudan ilişkili olduğu için fiyat hareketleri de çok önem taşıyor.
Gelecek yazımda ise yağlı tohumlar ve bitkisel yağlar grubundaki ürünlerde yaşanan gelişmeleri değerlendirmeye çalışacağım.
Şimdilik sevgi ve sağlıkla kalın diyorum.
02.03.2021
