28.03.2024
23:30
EN

Pandemi ve Küresel Gıda Fiyatları

Merhaba değerli dostlar,

Bu haftaki yazımda, pandemi döneminde küresel piyasalarda tarım ve gıda ürünlerinde yaşanan fiyat hareketlerine ilişkin gelişmeleri kısaca sizlerle paylaşmak istiyorum.

Her sektörde olduğu gibi tarım ve gıda ürünlerinde de en çok tahmin edilmek istenen konu fiyat hareketlerinin ne yönde olacağıdır. Doğal olarak sektörün bütün aktörleri bunu bilmek ister. Üreticiler üretim kararlarını verirken, tüccar ve sanayiciler yatırım ve pazarlama programlarını yaparken, tüketiciler harcamalarını planlarken, kamu da geniş halk kitlelerinin en düşük maliyetle gıdaya erişimini ve sürdürülebilir gıda üretimini sağlamak için fiyat öngörülerine ihtiyaç duyar.

Peki nedir tarımdaki fiyat hareketlerini belirleyen temel parametreler?

Şüphesiz ki ekonominin temel kuralı olan arz ve talep miktarı fiyatların oluşmasındaki en önemli faktördür. Tarımsal ürünlerde toplam arzı ve ürün desenini, verimlilik durumunu, iklim olaylarını, üretim maliyetlerindeki artış ve destekleme politikalarını da ilk ve en önemli faktörün hemen ardından sıralayabiliriz.

Toplam talebi ve talep desenini etkileyen unsurları ise nüfus artışı, geniş alanlarda tarımı yapılan bazı tarımsal ürünlerin biyo-yakıt gibi alternatif kullanım alanlarının oluşması, gelir seviyesinde artış ve tüketici tercihlerindeki değişim şeklinde özetleyebiliriz.

Bütün bunların yanı sıra küresel ticaret politikalarının da fiyat oluşumu üzerinde önemli bir etkisi vardır. Ayrıca, gümrük vergisi ve kota uygulamaları ile kurulmuş ve/veya kurulan ekonomik birliklerin uygulamaları, uluslararası tarım ürünleri ticaretinin hem miktarını hem de fiyatlarını doğrudan etkiler.

Küresel fiyatları etkileyen tüm bu faktörler aynı zamanda yurtiçi fiyat oluşumunda da temel belirleyici durumdadır. Ancak özellikle bizim gibi ülkelerde döviz kurlarındaki gelişmeler de tarımsal fiyatları doğrudan etkileyen parametreler arasında yer alır.

Peki tüm dünyayı etkisi altına alan pandemi döneminde küresel gıda fiyatlarında neler yaşandı ve fiyatları neler etkiledi?

Küresel piyasalarda takip edilen veriler yardımıyla biraz da bu gelişmelerden bahsetmek istiyorum.

Bu dönemi iki bölümde değerlendirmek gerekiyor. Birincisi, pandeminin başladığı ve hızla yayıldığı, hareketliliğin net bir şekilde kısıtlandığı ve panikle hareket edilen birinci dalganın yaşandığı Ocak-Mayıs aylarını kapsayan dönemdir. İkincisi ise yaz ayları ile birlikte pandeminin yavaşladığı ve hareketliliğin kısmen sağlandığı Mayıs ayı sonrasındaki dönemdir.

Dünya Bankası tarafından aylık olarak emtia fiyatları endeksi yayınlanıyor. Bu endeks içerisindeki genel tarımsal fiyat endeksi; gıda, içecek ve tarımsal hammadde alt kalemlerinden oluşuyor.

2020 ve 2021 Ocak ayları arasında genel tarım endeksi yüzde 15, gıda endeksi yüzde 20, içecek endeksi yüzde 2 ve tarımsal hammaddeler endeksi de yüzde 7 artış gösterdi. Pandeminin neden olduğu ekonomik etki düşünüldüğünde bu artışları son derece normal karşılayabiliriz. Ancak yukarıda belirttiğim birinci ve ikinci dönemleri ayrı ayrı incelendiğimizde tarımsal ürün fiyatlarında yaşanan hayli ilginç gelişmeler görebiliyoruz.  

Pandeminin ilk dalgasının yaşandığı birinci dönemde tarımla ilgili tüm endeksler gerilerken, ikinci dönemde özellikle bazı ürün gruplarında büyük oranlı artışlar yaşandı. Şöyle ki, birinci dönemde genel tarım endeksi yüzde 9 gerilerken, ikinci dönemde yüzde 26 arttı. Gıda endeksi ilk dönemde yüzde 10 gerilerken ikinci dönemde yüzde 32 oranında yükseldi. İçeceklerin oluşturduğu endeks ise birinci dönemde yüzde 3 gerilerken, takip eden Mayıs 2020-Ocak 2021 döneminde yüzde 6 arttı.

Tabloda da verildiği gibi ürünler bazında incelediğimizde özellikle tahıl, yağlı tohum ve bitkisel yağlarda fiyatların birinci ve ikinci dönem arasında nasıl keskin bir dönüş yaşadığını çok net görebiliyoruz.

Tarım Ürünleri Pandemi Dönemi Fiyat ve Fiyat Endeksi Değişimi

 

Aylar

Fiyat ($/Ton)

% Değişim

Ocak 2020

Mayıs 2020

Ocak 2021

Ocak-Mayıs 2020

Mayıs 2020

Ocak 2021

Ocak 2020

Ocak 2021

Buğday

248

1200

276

-19,4

38,0

11,3

Mısır

172

148

234

-14,0

58,1

36,0

Soya

387

359

576

-7,2

60,4

48,8

Ayçiçeği (2)

443

433

2654

-2,3

51,0

47,6

Soya Yağı

874

685

1.076

-21,6

57,1

23,1

Şeker

310

240

340

-22,5

38,9

7,6

Tavuk Eti3

2,07

1,52

1,81

-26,7

19,1

-12,7

Sığır Eti3

5,04

5,08

4,46

0,8

-12,3

-11,6

 

KAYNAK: Dünya Bankası

(1) Haziran 2020 fiyatıdır.

(2) Aralık 2020 fiyatıdır.

(3) Kilogram fiyatıdır.

 

 

Fiyatlar ile ilgili bazı tespitlerim ise şöyle:

·      Bu dönemde, tarımın alt sektörlerinde tedarik zincirleri farklı etkilendi. Özellikle tahıllar gibi stoklanabilir ürün piyasalarının daha iyi çalıştığını, hızlı tüketime yönelik meyve sebze ile soğuk zincir gerektiren ürünlerin piyasalarının daha fazla zorlukla karşılaştığını söyleyebiliriz.

·      Pandeminin başında her ne kadar dünyada tüketicilerin rafları boşalttığı görüntülere tanık olsak da toplam gıda talebinde bir gerileme yaşandı. Özellikle hareketliliğin sert bir şekilde kısıtlanması ile birlikte HORECA olarak adlandırılan ve büyük bir gıda talebi yaratan yemek endüstrisinin faaliyetlerinin sınırlandırılması toplam küresel talebi ve talebin desenini önemli şekilde etkiledi. 2020 yılında küresel tarım üretiminde yani arz tarafında önemli bir sorun yaşanmadı. Tarımsal ürün piyasalarının pandemi döneminde daha çok talep yönlü etkilendi.

·      Pandeminin birinci dalgasının ardından piyasaların hareketlenmeye başlaması, aşı çalışmalarında ilerleme kaydedilmesi ve özellikle Çin ekonomisinin beklenenden daha çabuk toparlanması yılın ikinci döneminde tarım ürünlerine olan talebin birinci döneme göre artmasına neden oldu. Bu durum fiyat artışlarında da etkili oldu.

·      Üretim, lojistik gibi tüm alanlardaki maliyetleri etkileyen enerji fiyatları ekonomilerin küçülmesine bağlı olarak pandeminin birinci döneminde yüzde 48 gerilemişti. Ancak 2020 yılı Mayıs ayı ile Ocak 2021 arasında enerji fiyatlarında yüzde 78 artış yaşanması maliyetlerin, dolayısıyla da fiyatların artmasında etkili oldu.

Bu yorumlarım her ne kadar küresel piyasalar için olsa da yurtiçi piyasalarda da benzer bir gelişme yaşandı. Artan fiyatlar, özellikle ithal ettiğimiz hammaddelerin maliyetini etkiledi ve yurtiçi fiyatların artmasına neden oldu. Ayrıca, 2020 yılında dolar kurunda yaklaşık yüzde 25 gibi bir artış yaşanması da yurtiçi piyasalardaki fiyat artışında önemli rol oynadı.

Detay ürün bazında neler yaşandı, beklentiler neler, ülkemize etkisi neler olacak bu konulardaki görüşlerimi önümüzdeki yazılarda sizlerle paylaşmaya devam edeceğim.

Sizin de görüşlerinizi paylaşmanızın beni mutlu edeceğini bilmenizi isterim.

Sağlık ve sevgiyle kalın…

08.02.2021

 

Geri dön

Bu internet sitesinde sizlere daha iyi hizmet sunulabilmesi için çerez kullanılmaktadır. Çerezleri nasıl kullandığımız hakkında daha fazla bilgi için Çerez Politikamız’ı ziyaret edebilirsiniz. Çerez kullanım tercihinizi belirtiniz: